Ongestraft SOS Piet kopiëren?

Een vreemd bericht vandaag in de pers: volgens een artikel in Het Nieuwsblad oordeelde de Luikse rechtbank van koophandel onlangs dat kookboeken niet auteursrechtelijk beschermd zijn en vrij door iedereen gekopieerd mogen worden. Het vonnis in kwestie werd gepubliceerd in het tijdschrift Jurisprudence de Liège Mons et Bruxelles van oktober 2010.

Televisiekok Piet Huysentruyt reageert in het artikel met de melding dat zijn recepten zijn eigendom zijn en dat hij het kopiëren ervan intellectuele diefstal vindt.

Wat is er precies gebeurd: Een dame uit Waals Brabant schreef twee kookboeken met recepten op basis van bier, beide boeken werden ook uitgegeven.  Op een gegeven ogenblik krijgt zij een ander kookboek met recepten op basis van bier in handen en stelt vast dat vijf van haar recepten er letter voor letter in hernomen zijn, met volledig overnemen van haar woordkeuze, zinsbouw en opmaak.  Ze leest met stijgende verbazing haar zelfbedachte recepten voor onder meer Croûte met Orval en Eendenborstfilet met champignons en Saisons de Silly. De dame in kwestie tracht verhaal te halen bij de uitgever, maar wordt wandelen gestuurd en besluit vervolgens de auteurs van het nieuwe werk te dagvaarden.

In zijn vonnis oordeelt de rechtbank van koophandel te Luik dat een recept niet auteursrechtelijk beschermd is “als het zich ertoe beperkt de benodigde ingrediënten op te sommen en de nodige handelingen op louter functionele wijze te beschrijven“.   De rechtbank vergelijkt een kookboek met een computerprogramma, dat geen bescherming geniet als de code erachter een opeenvolging van noodzakelijke, technische programmeerlijnen is, die geen eigen creatie van de programmeur vereisen.  Computerprogramma’s zijn door een bijzondere wet beschermd omdat ze niet door het gewone auteursrecht beschermd zijn, meent de rechtbank.  In dit geval, oordeelt de rechtbank, is er een vergelijkbare situatie: net als een computerprogramma is een recept ook  “een loutere aaneenschakeling van verschillende bouwstenen“, waardoor “de creatie van een recept, zelfs als bewezen is dat het een origineel recept is, zeker niet tot de wereld van het literaire of artistieke behoort“, waaropvolgend de rechtbank elke auteursrechtelijke bescherming ontzegt aan de recepten van de Waals-Brabantse dame en haar eis tot schadevergoeding afwijst als ongegrond.

Nochtans zal al wie van koken houdt beamen dat een goed geschreven kookboek meer is dan een louter technische opeenvolging van ingrediënten en handelingen.  Een kookboek is vaak zelfs in de eerste plaats niet meer geschreven om als louter technische hulp bij het koken in de keuken te dienen, maar eerder om een inspiratiebron te zijn, die de lezer doet wegdromen bij een gans verhaal rond ingrediënten, herkomst, bereidingswijze, traditie, smaken, geuren, …

Het is dan ook weinig verwonderlijk dat de reacties van bekende koks als Piet Huysentruyt onbegrijpend zijn wanneer zij geconfronteerd worden met dit vonnis.  Zij steken immers al hun energie, talent, liefde en vakmanschap in hun recepten en creëren werken die veel verder gaan dan de gebruiksaanwijzing op de achterkant van een verpakking, die inderdaad louter technisch-beschrijvend kan zijn.

Maar wie heeft het dan bij het rechte eind, de rechtbank of de heer Huysentruyt in zijn reactie in Het Nieuwsblad?  Mag SOS Piet zomaar gekopieerd worden of niet?

Om een antwoord te kunnen formuleren, moet men één van de fundamentele basisbegrippen van het Belgische (Europese) auteursrecht begrijpen: auteursrecht beschermt alleen de vorm, de uitdrukking die aan een idee gegeven wordt, de exacte woorden, kleuren, beelden, klanken die gekozen worden om een idee vorm te geven.  Het idee op zich, het onderwerp van de expressie, blijft altijd vrij en is niet beschermd (behalve indien dat idee een technische uitvinding zou zijn en door octrooien beschermd zou kunnen worden, wat voor een recept bezwaarlijk gezegd kan worden, of indien het idee in de vorm van een merk gedeponeerd zou kunnen worden, wat evenmin vanzelfsprekend is).

Met een voorbeeld: het idee om een schilderij te maken van een naakte cupido met pijl en boog in de hand is vrij en behoort niemand toe.  Duizenden kunstenaars hebben doorheen de eeuwen dit beeld opnieuw gebruikt en het zich eigen gemaakt.  Wat wél auteursrechtelijk beschermd kan zijn is de concrete uitwerking van dit beeld door een bepaalde kunstenaar of auteur.  De vorm die hij eraan geeft, de kleuren die hij kiest, de compositie die hij samenstelt, het geheel van elementen die van het vrije idee van de cupido zijn eigen individuele kunstwerk maken zijn wél beschermd.

In het voorliggende geval betekent dit dat recepten op zich niet beschermd zijn.  Noch het auteursrecht, noch enig ander intellectueel eigendomsrecht geeft iemand het alleenrecht op de bereiding van eendenborstfilet met champignons en Saison de Silly.

De specifieke vorm die eraan gegeven wordt door de auteur echter is wel degelijk beschermd.  De kleur van de omslag, de pagina lay-out, de bijgaande foto, de precieze tekstkeuze, het verhaal dat erbij verteld wordt, zijn allemaal elementen die van een recept in een kookboek een auteursrechtelijk beschermd element kunnen maken.

Er is slechts één enkele voorwaarde: het geheel moet een voldoende originele expressie van de individuele creatieve geest van de auteur zijn om beschermd te kunnen.  Die originaliteitsvereiste wordt door een uitgebreide rechtspraak zeer laagdrempelig gehouden.  Van zodra sprake is van een originele inbreng is er meestal auteursrechtelijke bescherming.  Hetzelfde voorbeeld van de cupido met boog maakt veel duidelijk: natuurlijk is het beeld van een cupido met boog niet origineel, duizenden hebben het reeds voorgedaan.  Maar de precieze keuzes in compositie, kleur, invalshoek, uitdrukking kunnen ruimschoots volstaan om te oordelen dat een werk toch origineel is en beschermd wordt door het auteursrecht.

Waarom heeft de rechtbank van koophandel in Luik in dit geval dan geoordeeld dat er geen auteursrechtelijke bescherming is voor recepten?  Wel, de rechtbank had tot dat besluit kunnen komen als zij van oordeel geweest was dat in dit concrete geval niet aan de originaliteitsvereiste voldaan was geweest, omdat hier het recept niet meer zou geweest zijn dan een hernemen van technische instructies, maar vreemd genoeg lijkt dat niet de reden te zijn geweest die de rechtbank tot haar oordeel heft gebracht.

De rechtbank maakt een hele andere, en juridisch voor zeer ernstige betwisting vatbare, redenering en zegt dat er weliswaar wél sprake is van originaliteit, maar omdat het gaat om een op elkaar stapelen van ingrediënten en handelingen zegt de rechtbank dat een recept “zeker niet tot de wereld van het literaire of artistieke behoort“.  De rechtbank verwart daarmee twee criteria: enerzijds de originaliteitsvereiste, die we reeds bespraken, en anderzijds de artistieke waarde van een tekst.  Het eerste criterium is determinerend voor het verkrijgen van auteursrechtelijke bescherming, het tweede is dat niet.  Zelfs de meeste banale, smakeloze, alledaagse werken zijn immers door het auteursrecht beschermd als ze maar origineel zijn.

Men kan dus met vrij grote zekerheid stellen dat de rechtbank zich in dit concrete geval ernstig vergist heeft.  Recepten (althans de tekstuele vorm die eraan gegeven wordt in een kookboek of op internet) kunnen wel degelijk auteursrechtelijk beschermd zijn, als ze maar in een originele vorm gegoten zijn.  SOS Piet kan zich er dus niet tegen verzetten dat derden zij recepten inhoudelijk hernemen en er een eigen vorm aan geven, maar hoeft niet te vrezen dat zijn boeken morgen door iedereen vrij gekopieerd mogen worden,…

 

Tegen het vonnis werd overigens reeds beroep ingesteld.