Zijn.quotes.beschermd? 

In de corona crisistijden probeert iedereen zijn steentje bij te dragen, ieder op zijn manier. Zo besloot RUMAG, een marketingbedrijf dat zich richt op jongeren en onder andere T-shirts verkoopt met satirische quotes, om een corona-collectie aan te bieden. De opbrengst doneren ze aan het Rode Kruis. Ze boden mondmaskers aan met “krijg de corona” of T-shirts met de tekst “IK.GELOOF.IN.JOU.EN.MIJ.“ en ontvingen hierop enorme kritiek waardoor de CEO intussen ook is opgestapt. 

De tekst “ik geloof in jou en mij” klinkt wellicht bekend in de oren voor kenners van het lied ‘Avond’ van Boudewijn de Groot (geschreven door Lennaert Nijgh). De quote op de T-shirts is namelijk een stukje van de songtekst: “maar ik geloof, ik geloof, ik geloof, ik geloof in jou en mij”. De vraag is hoe het zit met de auteursrechtelijke bescherming van deze tekst en of dat anderen dit (of een deel ervan) mogen reproduceren. 

 

Kritiek op RUMAG 

RUMAG maakt T-shirts, koffiemokken, deurmatten, ballonnen,… met satirische quotes in haar kenmerkende opmaak, namelijk witte letters tegen een zwarte achtergrond waarbij spaties zijn vervangen door punten. Vaak zijn deze quotes niet zelf bedacht, maar afkomstig van anderen of een vertaling naar het Nederlands van reeds bestaande uitspraken in het Engels. Kan RUMAG dit zomaar doen of zijn quotes auteursrechtelijk beschermd?

In het programma “Zondag met Lubach” keurt Arjen Lubach dit alleszins af en beschuldigt hij RUMAG van het plegen van plagiaat op teksten van anderen en geld te willen verdienen aan de Coronacrisis. Ook in België kreeg RUMAG in het verleden al kritiek over het “stelen” van de “IK.WIL.NAAR.HUIS-slogan” van ontwerpster Karen François (bekend om de quote “Aladdin zonder d is ook maar Alain”).  

 

Auteursrecht en quotes

Quotes kunnen auteursrechtelijk beschermd zijn, wanneer er twee voorwaarden vervuld zijn:

1) de tekst heeft een eigen oorspronkelijk karakter
2) de tekst draagt een persoonlijke stempel van de maker. 

Banale of triviale werken komen niet in aanmerking voor auteursrechtelijke bescherming. In het arrest Infopaq oordeelde het Hof van Justitie reeds lange tijd dat zinnen auteursrechtelijk beschermd kunnen zijn, voor zover de zin origineel en creatief is.  Quotes kunnen dus auteursrechtelijk beschermd zijn, indien het een zekere mate van creativiteit bevat van de maker. 

Zinnen zijn maar beschermd, indien ‘bijzonder origineel’ of duidelijk creatief. In principe kan je stellen dat hoe meer keuzes de auteur heeft moeten maken, hoe meer er sprake kan zijn van enige creativiteit. Bij korte zinnen moet de auteur minder keuzes maken en kan er bijgevolg minder creativiteit ontstaan. Dit wil niet zeggen dat korte zinnen in alle gevallen van auteursrechtelijke bescherming zijn uitgesloten, maar dat het gewoonweg niet mag gaan over zinnen die iedereen had kunnen bedenken. 

Het zal je niet verbazen dat korte alledaagse zinnen die gebruikelijk zijn in een bepaalde situatie geen vorm van creativiteit tonen en dus geen auteursrechtelijke bescherming genieten. Dit lijkt het geval te zijn voor T-shirts met de tekst “ik wil naar huis”. Dit is een korte zin die op zichzelf voor eenieder voor de hand liggend is en niet zal beschermd zijn door het auteursrecht. 

Wat betreft de T-shirts van RUMAG met “IK.GELOOF.IN.JOU.EN.MIJ.” is het verdedigbaar én betwistbaar dat de tekst beschermd is door het auteursrecht. In de eerste plaats verdedigbaar, omdat in het verleden is aangenomen dat de songtitel “Hoe sterk is de eenzame fietser” (ook van Lennaert Nijgh) beschermd is door het auteursrecht. Anderzijds is de auteursrechtelijke bescherming van “ik geloof in jou en mij” betwistbaar, omdat dit slechts een stukje van de songtekst is en toch behoort tot een alledaagse zin die iedereen had kunnen bedenken. 

Het is duidelijk dat je voor elke quote in kwestie afzonderlijk zal moeten beoordelen of het al dan niet beschermd is door het auteursrecht. 

 

Is er dan sprake van een inbreuk door RUMAG?

Er is sprake van een inbreuk op het auteursrecht, wanneer een auteursrechtelijk beschermd werk, zonder toestemming van de auteur door een ander openbaar wordt gemaakt.  In het geval van RUMAG zal men per quote moeten nagaan of de quote auteursrechtelijk beschermd is om dan na te gaan of het werk ongeoorloofd is gereproduceerd.

Er zijn uitzonderingen op het verbod op reproduceren van bestaande auteursrechtelijk beschermde werken. Zo is het toegestaan om auteursrechtelijk beschermde werken, zoals bijvoorbeeld een quote, te kopiëren en op een T-shirt te drukken, wanneer dit uitsluitend voor eigen gebruik is bedoeld. Deze uitzondering was uiteraard niet van toepassing voor RUMAG die de T-shirts te koop stelde via hun website ter ondersteuning van het Rode Kruis. 

Daarnaast is het toegestaan om teksten te citeren, maar dan moet het overgenomen stuk ten behoeve zijn van kritiek of recensie. De reden hiervoor is de vrijheid van meningsuiting en het recht om kritiek te uiten. Bijkomend is dat het moet gaan om een serieuze context zoals een aankondiging, beoordeling of een wetenschappelijke verhandeling en is een bronvermelding vereist. Het is duidelijk dat de satirische quotes van RUMAG niet onder deze uitzondering vallen. 

Als laatste vermelden we nog de parodie als uitzondering. (zie ook ons blogartikel over parodie in de modewereld) Het komt erop neer dat een kopie van een auteursrechtelijk beschermd werk is toegestaan, wanneer het een humoristische bedoeling heeft en een andere betekenis krijgt dan het bestaand werk zonder enige verwarring te scheppen. Het lijkt zeer onwaarschijnlijk dat RUMAG onder deze uitzondering zou vallen. Het louter overnemen van bestaande teksten en door het vorm te geven in hun kenmerkende opmaak (witte letters tegen een zwarte achtergrond met punten in de plaats van spaties) lijkt weinig humor te bevatten en brengt geen nieuwe context aan de bestaande teksten. Zeker niet wanneer de quotes verbonden zijn met een commercieel aspect, namelijk de verkoop van T-shirts en kantoorartikelen.

 

Zijn.quotes.beschermd?

Het is niet vanzelfsprekend dat quotes van auteursrechtelijke bescherming kunnen genieten. Vaak bevat het een gebrek aan creativiteit van de maker en behoort het tot alledaagse zinnen die iedereen had kunnen bedenken. Dit is ook één van de redenen waarom RUMAG ermee wegkomt om quotes te gebruiken van anderen. De tactiek is ook dat ze vaak niet de volledige quotes overnemen, maar slechts een deel ervan. 

Indien een quote dan toch beschermd zou zijn door het auteursrecht, zal degene die hier een inbreuk op maakt zich kunnen verdedigen door zich te beroepen op de uitzondering: het citeren of de parodie, die beide niet gemakkelijk aanvaard worden.

Over de T-shirts “IK.GELOOF.IN.JOU.EN.MIJ.” zou er enige twijfel kunnen bestaan of dit al dan niet auteursrechtelijk beschermd is. Wat wel zeker is, is dat de corona-collectie niet meer te verkrijgen is bij RUMAG, wellicht door de kritiek die ze hebben ontvangen in het Nederlandstalig programma. 

 

Vragen over auteursrecht of over dit artikel? 

Neem gerust contact op met Bart Van den Brande (bart@siriuslegal.be)

 

Dit artikel werd geschreven door Jenny Cheung tijdens haar baliestage bij Sirius Legal