De omschakeling naar de statutaire zetelleer en de nieuwe regels omtrent de grensoverschrijdende omzetting (zetelverplaatsing).

Het nieuwe Wetboek van Vennootschappen en Verenigingen bevat twee vernieuwingen die van groot belang zijn voor de ontwikkeling van internationale zakelijke activiteiten, namelijk:

• de goedkeuring van de doctrine van “statutaire zetel” als een systeem voor het bepalen van het recht van toepassing op ondernemingen
• een specifieke procedure voor de grensoverschrijdende omzetting (zetelverplaatsing) van ondernemingen.

Er bestaan twee theorieën over de bepaling van het toepasselijk vennootschapsrecht (lex societatis) in de Europese Unie: de theorie van de statutaire zetel (oprichting) en de theorie van de werkelijke zetel (centrale administratie of hoofdkantoor).

Overeenkomstig de “statutaire zetel”-leer worden rechtspersonen steeds beheerst door het recht van de staat op wiens grondgebied hun zetel volgens de statuten wordt gevestigd. Andere mogelijke aanknopingsfactoren, zoals de plaats van waaruit de vennootschap wordt geleid, de locatie van haar voornaamste productiefaciliteiten of de nationaliteit van haar voornaamste aandeelhouders spelen geen rol.

De “werkelijke zetel”-leer daarentegen houdt in dat een rechtspersoon wordt beheerst door het recht van de staat op wiens grondgebied de voornaamste vestiging van de rechtspersoon zich bevindt, althans indien een derde er in slaagt te bewijzen dat deze voornaamste vestiging zich op een andere plaats dan de statutaire zetel bevindt.

In tegenstelling tot de situatie vóór de hervorming, waarbij het op een rechtspersoon toepasselijke recht kon gewijzigd worden ten gevolge van een verplaatsing van de werkelijke zetel van de vennootschap, zal het toepasselijke recht, thans na de hervorming, enkel wijzigen middels de procedure tot grensoverschrijdende omzetting.

 

De toepasselijke wet vóór de hervorming

Het Belgisch recht kende met de “werkelijke zetel”-regel een correctiemechanisme voor het geval waar een vennootschap een rechtsvorm koos, dat beheerst werd door het vennootschapsrecht van een jurisdictie waarmee het geen enkele feitelijke band had.

Het principe (in België) was dus dat een vennootschap (of vzw) werd beheerst door het recht dat de oprichters/aandeelhouders hadden gekozen tenzij er een afwijking was tussen het toepasselijke (gekozen) recht van de vennootschap of vzw en de realiteit van de activiteiten van deze vennootschap of vzw.

Deze werd enkel als problematisch beschouwd wanneer de voornaamste vestiging van de vennootschap (werkelijke zetel) zich in België bevond. Zulks betekende bijvoorbeeld dat een bedrijf zijn statutaire zetel in het buitenland ingeschreven kon hebben, maar dat in de praktijk het administratieve en beslissingscentrum van de vennootschap of vzw in België was gevestigd.

De “werkelijke-zetelleer”, verhinderde dat de oprichters, of later de aandeelhouders, een vennootschapsrecht kozen dat hen goed uitkwam, louter omdat de bescherming van derden er minder is (bijv. omdat er voor de toepassing van de bestuursaansprakelijkheid een hogere drempel geldt, omdat het bekomen van kwijting makkelijker is, omdat er minder dwingende regels zijn bij de vereffening of omdat aandelen aan toonder worden toegelaten).

 

Omschakeling naar de statutaire zetelleer in overeenstemming met de Europese rechtspraak

De rechtspraak van het Europese Hof van Justitie heeft een sleutelrol gespeeld bij de ontwikkeling van het recht op bedrijfsmobiliteit binnen de Europese Unie, met een brede interpretatie van het recht van vrije vestiging.

Een belangrijk gevolg van deze ontwikkeling is de aanzienlijke beperking van de reikwijdte van de “werkelijke zetel”-leer die traditioneel in België werd toegepast. Deze is trouwens alleen van toepassing op toepassing van het vennootschapsrecht. Er zijn bijvoorbeeld geen gevolgen voor fiscaal, sociaal, insolventie- of milieurecht.

In overeenstemming met deze rechtspraak en om meer internationale bedrijven aan te trekken heeft het nieuwe Wetboek van Vennootschappen en Verenigingen een nieuw artikel geïntroduceerd dat in wezen zorgt voor de omschakeling naar de statutaire zetelleer.

De bepaling verduidelijkt immers dat vennootschappen, verenigingen en stichtingen enkel door de bepalingen van dit Wetboek kunnen worden beheerst indien zij hun statutaire zetel in België hebben.

Ingevolge de afschaffing van de “werkelijke zetelleer” vormt de statutaire zetel het enige intern-rechtelijk aanknopingspunt waaraan rechtspersonen moeten voldoen om aan de regels van dit wetboek te worden onderworpen.

De ligging van de statutaire zetel wordt via de geëigende wegen bekend gemaakt.

Zij kan reeds van bij de oprichting van de rechtspersoon in België zijn gelegen, wanneer deze naar Belgisch recht werd opgericht.

De statutaire zetel kan ook naderhand naar België worden verplaatst, waarbij vennootschappen gebruik moeten maken van de procedure tot grensoverschrijdende omzetting.

 

Nieuwe regels voor grensoverschrijdende omzetting (zetelverplaatsing) van hoofdkantoren van ondernemingen

Volgens de rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie zijn de lidstaten verplicht een dergelijke verplaatsing van de statutaire zetel toe te staan. Volgens het recente arrest Polbud (arrest C-106/16 van 25 oktober 2017) wordt de omzetting van de statutaire zetel beschermd door het recht op vrije vestiging, ook als deze wordt geëxploiteerd zonder overdracht of verwerving van enige economische activiteit.

Een ander element van complexiteit vloeit voort uit de recente publicatie van een voorstel voor een Europese richtlijn van 25 april 2018, tot wijziging van Richtlijn 2017/1132 met betrekking tot grensoverschrijdende transformaties.

Voor de hervorming, de grensoverschrijdende omzetting (zetelverplaatsing) van het hoofdkantoor van een vennootschap was  al gebruikelijk, maar er ontbrak een wettelijk regime.

Vennootschappen konden ook gemakkelijk een onrechtstreekse grensoverschrijdende zetelverplaatsing organiseren, door gebruik te maken van een (wel wettelijk geregelde) grensoverschrijdende fusie waarbij zij worden overgenomen door een hiervoor opgerichte buitenlandse dochtervennootschap.

De nieuwe wet voorziet in een specifieke regelgeving die zowel de emigratie als de immigratie van bedrijven regelt. Daarbij horen ook beschermende maatregelen voor de schuldeisers en aandeelhouders van de betreffende onderneming, wat dit soort transacties zeker complexer zal maken.

In casu, bij emigratie uit België kunnen de vennootschapsschuldeisers een zekerheid eisen, wat dezelfde bescherming biedt als bij de kapitaalvermindering in een NV. Bij immigratie van een buitenlandse vennootschap in België zal het bewijs moeten worden voorgelegd dat aan de voorwaarden gesteld door het buitenlandse recht is voldaan (bv. certificaat van notaris of rechtbank) en zal een financiële staat in België moeten worden aangeleverd die inzicht geeft in de vermogenstoestand van de vennootschap op het moment van haar immigratie.De voorgestelde wettelijke regeling beschermt sta-keholders dus verregaand, terwijl naar huidig recht dergelijke waarborgen niet bestaan, ook al gebeurt de zetelverplaatsing zoals gezegd courant.

 

Conclusie

Volgens sommigen zou België met deze wetswijziging een belastingparadijs worden. Minister van Justitie Koen Geens is het daar niet mee eens.

De statutaire zetel is alleen van belang voor het vennootschapsrecht, niet voor de belastingwetgeving, die alleen naar de realiteit kijkt. Het is niet omdat een onderneming haar hoofdzetel heeft in Groot-Brittannië of Luxemburg, dat deze daarmee de Belgische belastingregimes kan ontwijken. Deze hervorming heeft geen fiscale gevolgen.

De gewijzigde regels rond toepasselijk vennootschapsrecht houden dus een omzetting in van eerdere, vaste Europese rechtspraak. Maar het roept ook een aantal vragen op, met name naar bepaalde antimisbruikmaatregelen die het liberalisme van het nieuwe systeem zouden kunnen tegenwerken.

Vragen over je vennootschap?

We staan graag voor je klaar.  Neem vrijblijvend contact op met Bart Van den Brande of een van de andere leden van ons team op bart@siriuslegal.be of op +32 486 901 931