Als uitvoerend kunstenaar lever je een wezenlijke bijdrage aan een creatief werk. Zonder jou is er geen muziek, toneel, dans, of beleving. Toch sta je vaak achteraan wanneer het over rechten en vergoedingen gaat. Je bent geen auteur, geen producent, geen regisseur. Maar je bent wél onmisbaar.
Vaak worden jouw rechten in de praktijk automatisch weg-gecontracteerd, alsof jouw uitvoering slechts een sluitstuk is van andermans werk. Die (quasi-) gedwongen overdracht van naburige rechten zien we erg vaak in de cultuursector, in orkesten, in popgroepen, in theatergezelschappen, bij audiovisuele producties. In België wordt of werd ze in sommige gevallen, zoals in dit dossier, zelfs door de wetgever zélf opgelegd bij Koninklijk Besluit.
Maar sinds enkele maanden lijkt de situatie gekeerd, volgend op een arrest van het Europese Hof van Justitie. Lees je even mee?
Het ONB-arrest: kunstenaarsrechten zijn géén formaliteit
Op 6 maart 2025 sprak het Hof van Justitie van de Europese Unie zich uit in de zaak C‑575/23 (Orchestre national de Belgique e.a.). De muzikanten van het Nationaal Orkest van België kwamen in verzet tegen een regeling waarbij hun naburige rechten automatisch aan het orkest werden overgedragen, op basis van een Koninklijk Besluit. Ze kregen ook effectief gelijk van het Europese Hof.
Volgens het Hof mag of kan je als uitvoerend kunstenaar je vermogensrechten enkel overdragen op basis van een vrije, geïnformeerde toestemming. Dat betekent dat je niet onder druk gezet mag worden en dat je zelf een vrije keuze moet maken om je rechten wel of niet over te dragen. Geen opgedrongen collectieve beslissing dus en ook geen veronderstelde stilzwijgende akkoorden. Meer nog, het Hof zegt ook dat nationale overheden geen wettelijke uitzonderingen mogen opleggen waarin naburige rechten van uitvoerende kunstenaars automatisch overgedragen worden. Wie je uitvoering wil gebruiken, moet je daarvoor met andere woorden toestemming vragen (én moet voor die toestemming wellicht ook betalen…).
Dat is geen detail, maar een fundamentele verschuiving.
Wat zijn die naburige rechten eigenlijk?
Als uitvoerend kunstenaar beschik je over naburige rechten. Die geven je controle over hoe jouw uitvoering wordt vastgelegd, verspreid, uitgezonden of opnieuw gebruikt. Je mag bepalen wie jouw stem opneemt, wie jouw spel filmt, wie jouw performance op een platform gooit. En je hebt recht op een billijke vergoeding als je die rechten overdraagt of licentieert.
Dat staat los van het auteursrecht op het onderliggende werk. Jij hoeft niet de schrijver of componist te zijn om wél controle te hebben over jouw bijdrage aan de uitvoering ervan. Die rechten gelden voor elke zanger, muzikant, acteur, danser of andere uitvoerende artiest, ook binnen ensembles of gezelschappen, ook als je statutair in dienst bent.
En precies dat maakt het ONB-arrest zo belangrijk.
Dit verandert er concreet
Ben je uitvoerend kunstenaar? Dan krijg je juridisch een stem die niet langer genegeerd kan worden. Je moet zelf kunnen beslissen of jouw uitvoering wordt opgenomen of gebruikt. Je moet daar ook duidelijke informatie over krijgen, inclusief over de vergoeding die daar tegenover staat. Geen verborgen overdracht, geen juridische vanzelfsprekendheid meer.
Ben je organisator, producent, gezelschap of werkgever van uitvoerende kunstenaars? Dan ben je mee verantwoordelijk voor heldere afspraken. Standaardclausules over overdracht van rechten in arbeidsreglementen of statuten volstaan niet meer. Ook cao’s bieden geen vrijgeleide. Je hebt actieve instemming nodig. En die moet transparant en redelijk zijn.
Voor lopende contracten is dit hét moment om ze kritisch te herbekijken. Voor nieuwe projecten is dit hét moment om je afspraken correct en fair te structureren. Niet alleen om juridische risico’s te vermijden, maar ook om het vertrouwen van je artiesten te verdienen en te behouden.
Een signaal naar de hele cultuursector
Dit arrest is niet beperkt tot klassieke muziek of overheidsinstellingen. Het is van belang voor elke samenwerking waarin uitvoerende kunstenaars hun werk beschikbaar stellen aan een breder geheel. Popgroepen, theatergezelschappen, danscollectieven, filmproducties, culturele organisaties: allemaal moeten ze hun afspraken herbekijken in het licht van deze uitspraak.
En dat is maar goed ook. Want wie meewerkt aan de uitvoering van een creatief werk, heeft recht op zeggenschap, waardering en een eerlijke behandeling.
Hulp nodig bij het herschrijven van je contracten?
Bij Sirius Legal werken we al 15 jaar intensief met en voor actoren in de culturele wereld. Kunstenaars, schrijvers, muzikanten, tv-makers, producenten en beheersvennootschappen doen een beroep op onze expertise voor het opstellen van waterdichte contracten en het behandelen van conflicten over auteursrechten, naburige rechten of exploitatievoorwaarden.
Heb je vragen over de impact van dit arrest op jouw praktijk? Of wil je je bestaande overeenkomsten onder de loep laten nemen? Ik maak graag tijd voor een vrijblijvende kennismaking via video call. Boek eenvoudig een moment via de link naast dit artikel.
